Szkoła Moskiewska pisania ikon

   PIERWSZA SZKOŁA MOSKIEWSKA

Pierwsza szkoła moskiewska była rozwinięciem stylu stworzonego przez Teofana Greka w czasie jego wcześniejszego pobytu w Nowogrodzie. Jej twórcami są Teofan Grek, Prochor z Gorodca, Danił Czarny i Andrzej Rublow (1370-1427). Szkoła powstała w końcu XIV i trwała do końca XVI wieku. Jej symbolem jest twórczość Andrzeja Rublowa, w której do głosu doszły wyraźne wpływy hezychazmu. Rublow był współpracownikiem, a jednocześnie uczniem Teofana Greka i niewątpliwie wiele zapożyczył z bardzo indywidualnego stylu tego malarza, ale w jego dojrzałej twórczości nie ma już śladów teofanowego archaizmu, jest natomiast niewypowiedziany spokój, pokora, ale i niesłychana gracja i elegancja, czego najdoskonalszym przykładem jest słynna Trójca Święta z 1411 r.

Za kontynuatora twórczości Andrzeja Rublowa uważa się moskiewskiego ikonografa Dionizego (1440-1502). Dionizy cieszył się podobno ogromną sławą u współczesnych, czego przyczyny trudno jest dzisiaj zrozumieć, ponieważ z jego spuścizny zachowało się tylko kilka ikon, a wśród nich tylko jedna - Ukrzyżowanie - ma rzeczywiście indywidualne cechy. Jego działalność przypada na okres uniezależniania się Moskwy od zwierzchnictwa Mongołów (1480), podporządkowania większości ruskich księstw (do 1485), oraz przejęcia przez Moskwę (w wyniku małżeństwa Iwana III z Zofią Palaiolog i jej wpływów) tradycji podbitego przez Turków Cesarstwa Bizantyjskiego. W XVI wieku Ivan IV Groźny koronował się na cara Rosji (1547), a niewiele później postanowieniem soboru malarstwo Rublowa uznane zostało za obowiązujący wzorzec ikonograficzny. Charakter tworzącego się samodzierżawia, katastrofa gospodarcza i polityczna, do której doprowadziła Rosję polityka Iwana Groźnego i trwająca do początków XVII wieku "rosyjska smuta" sprzyjały niewątpliwie wykształceniu się szkoły zasadniczo różniącej się od szkoły nowogrodzkiej stonowaną kolorystyką, powagą i surową elegancją.

SZKOŁA MOSKIEWSKA:

ukształtowała sie w XIV wieku, w miarę wzrostu politycznego Moskwy

do realizacji zamówień zapraszani byli mistrzowie z innych miast rosyjskich oraz z Bułgarii, serbii i konstantynopola

- prady artystyczne rodzime łączyły się z obcymi tradycjami

-artyści z innych ośrodków nie tylko wykonywali zamówienia, ale też szkolili ucznów z miejscowego środowiska

najwybitniejszy przedstawiciel: Andriej rublow

oraz malarze z pracowni monastyru Spaso-Andronikowskiego, w ktorych znamy jedno nazwisko: Daniel Czarny

głowne tematy:

Matka Boska Włodzimierska- Maria z dzieciatkiem na reku, maria patrzy na osobe modląca się przed ikoną i skłąnia głowę ku Dzieciątku, jej twarz wyraża smutek (majacy nastapic dramat Zbawienia)

Matka Boża Umilenije- inaczej Gloryfikusy, grupa ikon, na ktorych podkreslony jest zwiazek pomiedzy nia a Dzieciatkiem i modlącym się przed ikoną, MB Włodzimierska nalezy do tej grupy, umilenije oznacza wspolczucie, litosc, czułosc

postacie świetych zyskiwały „ludzki wymiar”, przedst. Trojcy Świętej wyadawały się bliższe wiernym;

wizerunki ojców i załozycieli monastyrów łaczono z widokami reprezentowanych przez nich monastyrów, przedsatwienia wzbogacano elementami narracyjnymi

głowna cecha: mnogosc wprowadzanych postaci i zamiłowanie do szczegółów

okres panowania Iwana IV Groźnego i zwierzchnictwa metropolity Makarego:

1589-przyznanie rosyjskiej cerkwii autokefalii

1551-1552- synod Stu Rozdziałów-ustalono, że ikony mają byc malowane w oparciu o zatwierdzone podlinniki, a nad warsztatami roztoczony bedzie nadzór biskupów, malarzom postawiono wymagania: mieli pozostac do konca zycia w stanie”bezżennym”, zachowac czystosc duchową i cielesna, umiarkowanie w wesołosci itd.

Wzorcem dla malarzy ogłoszono spuscizne Rublowa...

Najwybitniejszym przedstawicielem moskiewskiej szkoły pisania ikon jest Andriej Rublow. Znany, więc myślę, że nie potrzeba wklejać przykładowych ikon. Jego mistrzem był Teofan Grek. Sam Teofan wybił się na pierwszy plan bardziej w Bizancjum, ale nie tylko. Jeśli przyjrzeć się dokładnie ich ikonom, można łatwo stwierdzić, że pracowali razem. I tak rzeczywiście było.
W ikonografii wysuwa się na przód harmonia, proporcje, rytmiczności linii i konturów, delikatnych czystych barwach. Ich twórczością rządzi światło, odzwierciedlające duchowe, niebiańskie piękno. Ich dzieła wyrażają idee hezychazmu. Cechą charakterystyczną jest malarskie opracowanie twarzy, wyrazisty rysunek. Stylizacja szczegółów twarzy takich jak linia brwi z podniesionymi, wewnętrznymi końcami, ściągnięte usta, małe uszy, wąskie nosy i oczy oznaczają zamknięcie na pokusy zmysłowe. Surowość i ascetyzm oblicza nadają medytacyjny nastrój wizerunku. Zastygłe nieruchomo ciało prezentuje pozę pełną pokory i powagi. O świetle i hezychazmie można wiele pisać,bo właśnie ich ikony tym się charakteryzują. Piękne freski Teofana Greka można łatwo znaleźć w wyszukiwarce i porównywać z ikonami Rublowa. Przez kontemplację tych ikon można odkryć, czym się charakteryzują. Ja tutaj opieram się tylko na tych 2 postaciach. Ale jest wiele innych, w zależności od czasu, historii.

Rublow, Andriej

( 1360-70 - 1430 )

Malarz ruski, urodzony ok.1360-70 roku.

Współczesne badania pozwalają sądzić, iż wczesny okres życia św. Andrzej spędził w Bizancjum lub Bułgarii, gdzie poznał sztukę pisania ikon. Początkowo wzorował się na malarstwie Theophanesa Greka, reprezentującym styl bizantyjski okresu Paleologów. Prawdopodobne jest też, że był jego uczniem.

Wspólnie z nim i Prochorem z Gorodca w 1405 r. pracował nad ikonami do soboru Zwiastowania Matki Bożej na Kremlu.

Nie wiadomo gdzie św. Andrzej złożył śluby zakonne. Była to prawdopodobnie Ławra Troicko-Siergijewska lub Monaster Spaso-Andronikowski w Moskwie, z którymi związane było jego życie. Był mnichem w klasztorze Troicko-Siergiejewskim pod Moskwą, gdzie w pracowni ikon prawdopodobnie pobierał pierwsze nauki. Sergiusz z Radoneża założył ów kalsztor w 1354 roku, tworząc jednocześnie centrum życia duchowego i kulturalnego Rusi.

Doceniony już za życia Andrzej Rublow wraz ze swym uczniem Danielem Czarnym pracował w wielu miejscach.

Freski w katedrze Zaśnięcia NMP w Zwienigorodzie oraz obrazy ikonostasu katedry Zwiastowania w Moskwie (Zwiastowanie, Narodzenie Chrystusa, Przemienienie) uchodzą za najwcześniejsze jego prace. Do okresu dojrzałego należą freski w soborze Uspieńskim we Włodzimierzu z ok. 1408 roku, fragmenty ikonostasu znalezionego w 1919 we wsi Wasilewskoje, z monumentalnymi postaciami Deesis (Galeria Trietiakowska, Moskwa).

Z późnych prac nie zachowały się freski w klasztorze Andronikowskim ani w Troicko-Siergiejewskim. W katedrze św. Trójcy w Troicko-Siergiejewsku. W katedrze św. Trójcy w Troicko-Siergiejewsku część obrazów ikonostasu, np. Archanioł Gabriel, Św. Paweł, Chrzest Chrystusa oraz wiele Świąt, uważana jest za prace Rublowa.

Sławę malarza utrwaliła ikona Trójcy Świętej, najwybitniejsze dzieło ruskiej sztuki, namalowane wg jednych badaczy w 1411, wg innych w 1422 roku.

Nie jest znana dokładna data śmierci Rublowa. W przybliżeniu można za nią uznać rok 1430 a nastąpiła ona w Moskwie.

Pamięć św. Andrzeja, żywa w XVI-XVII w., przygasła w następnych dwóch stuleciach. Dopiero wiek XX przywrócił jego imieniu dawny blask i sławę. Uważany jest za najwybitniejszego przedstawiciela moskiewskiej szkoły malarstwa ikonowego. Został kanonizowany przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną w 1988 r. Czczony i znany jest głównie w słowiańskim obszarze kulturowym.

W porównaniu z malarstwem wcześniejszym prace Rublowa odznaczają się żywymi, jasnymi barwami, miękkością form i harmonijnym spokojem. W wielopostaciowych ikonach istnieją pomiędzy postaciami wyraźne związki.

do góry

Chrystus Zbawiciel - ok1400

Matka Boska Włodzimierska

Matka Boska Włodzimierska - po1380

Trójca Starego Testamentu - po1408

Mistrzostwo pędzla Andrieja Rublowa wynika przede wszystkim na

harmonii, wspaniałej proporcji postaci świętych, rytmiczności konturów

linii pędzla, czystych i delikatnych barw. W Jego ikonach widzimy

duchowe, płynące z nieba świetliste piękno. Szczególnie

piękne są oblicza świętych zapisane wyrazistym rysunkiem. Surowość

i ascetyzm oblicza tworzą medytacyjny nastrój ikony. Zastygłe

nieruchomo ciało prezentuje pozę pełną pokory i powagi.

Te cechy pozwalają na rozpoznanie prac Rublowa oraz artystów wywodzących się z jego kręgu czy szkoły.

Teofan Grek

Teofan Hellen (ur. ok. 1340/1350 - zm. między 1405/1415) – artysta malarz bizantyjski. Działał do wnętrza Konstantynopolu później do wnętrza Nowogrodzie Wielkim zaś Moskwie.W Nowogrodzie stworzył freski do wnętrza cerkwi Przemienienia Pańskiego (Spaso-Preobrażeńska). Pracował od czasu 1405 roku wspólnie spośród Andriejem Rublowem zaś Prochorem spośród Gorodca niedaleko zdobieniu Kremla zaś jego świątyń. Przypisuje się mu autorstwo części ikon spośród ikonostasu do wnętrza soborze Błagowieszczeńskim.

Dionizy (ikonograf)

Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

Sergiusz z Radoneża ze scenami z żywota, ikona Dionizego

Św. Mikołaj z Miry, fresk Dionizego w Monasterze Terapontowskim

Dionizy, oryg. Дионисий (ur. ok. 1440 – zm. po 1503[1] lub ok. 1450 – ok. 1520[2]) – ruski ikonograf.

Dionizy urodził się ok. 1450; wiadomo, iż miał trzech synów: Teodozjusza, Włodzimierza i Andrzeja, z których dwaj pierwsi również zajmowali się pisaniem ikon[2].

Okres aktywnej działalności twórczej mnicha określają w przybliżeniu daty 1480–1500[3]. Dionizy zyskał sławę po wykonaniu zespołu fresków dla monasteru w Borowsku[2]. Swoją działalność artystyczną kontynuował w Moskwie, gdzie napisał ikony dla soboru Zaśnięcia Matki Bożej w Kremlu moskiewskim. W 1481, w czasie pracy nad wymienionymi wizerunkami, napisał m.in. ikony Metropolita Piotr ze scenami z żywota oraz Metropolita Aleksy ze scenami z żywota[2]. Następnie Dionizy malował freski w monasterach: św. Pawła w Obnorsku, Chrystusa Zbawiciela w Pryłuce, Cyrylo-Biełozierskim oraz monasterze św. Józefa Wołokołamskiego k. Moskwy[2]. Jego ostatnią większą realizacją malarską był zespół fresków w Monasterze Terapontowskim. Jest to również jedyne dzieło Dionizego (z zakresu malarstwa ściennego), które w praktycznie niezmienionej formie przetrwało do naszych czasów[2].

Wojsław Molé nazywa Dionizego drugim po Andrieju Rublowie wielkim staroruskim ikonografem: chociaż podkreśla, iż dzieła Rublowa miały większą wartość artystyczną, przyznaje obydwu artystom równe miejsce w historii sztuki ruskiej[4]. Zdaniem tego samego autora Dionizy rozwinął nowy rodzaj monumentalnych kompozycji oraz nowy wzorzec postaci, oparty na perfekcji rysunku[4]. Sztuka Dionizego była zarazem wyrazem tendencji artystycznych panujących w okresie jednoczenia księstw ruskich przez Wielkie Księstwo Moskiewskie[4].

Na Rusi, która była ostatnim państwem, które przyjęło chrzest z Bizancjum w 988 r. rozwój malarstwa ikonowego przypadł na XV i XVI w. Tworzył wtedy najsłynniejszy ikonograf w dziejach malarstwa – zakonnik Andrej Rublow. Wtedy też na Rusi zaczęły powstawać liczne szkoły ikonograficzne. Były to środowiska malarzy działające w monastyrach, wielkich miastach lub na dworze carskim. Najsłynniejszymi były szkoły działające w: Nowogrodzie, Pskowie oraz w Moskwie. Równie słynne były też szkoły działające w takich miastach jak: Twer, Niżnyj Nowogród oraz w dawnych grodach Rusi północno – wschodniej. Jednak szkoły: nowogrodzka, pskowska i moskiewska wniosły najwięcej do stylu i historii ikonopisania.

Najstarsza jest szkoła nowogrodzka. Działała nieprzerwanie od czasu powstania Rusi. Już w XVI w. do Nowogrodu zaczęły docierać nowe prądy – wpływy malarzy greckich na czele ze słynnym ikonografem Teofanem Grekiem. To właśnie w Nowogrodzie zachowały się jego jedyne freski w cerkwi Przemienienia datowane na 1378 r.

Szkołę nowogrodzką charakteryzuje przeważnie czerwone tło ikony, prosta forma oraz archaiczno – ludowy styl.

Następna szkoła – pskowska była silnie związana z Nowogrodem jednak już w XVI w. usamodzielniła się. Ikony tej szkoły wyróżniają się niesymetryczną, dynamiczną kompozycją charakterystyczną gamą barwną – z dominacją ciemnej zieleni i różnych czerwieni oraz złotym lub żółtym tłem.

Najmłodszą ze szkół ikonopisania na Rusi była szkoła moskiewska. W XIV w. kiedy to przypada rozwój szkoły Moskwa była niewiele znaczącym grodem. Szkoła kształtowała się pod wpływem Włodzimierza gdzie rezydował Wielki Książe oraz dwór metropolity. Szkoła ta podobnie jak szkoła nowogrodzka kształtowała się pod wpływem malarzy greckich. Tutaj również przez jakiś czas tworzył Teofan Grek. W szkole moskiewskiej mieszało się wiele nurtów i wpływów artystycznych. Ikony tej szkoły cechuje ciemny koloryt, który nadaje im cechy archaiczności i napięcia. W szkole tej tworzył  Andrej Rublow. 

DRUGA SZKOŁA MOSKIEWSKA

Druga szkoła moskiewska trwała trzy ostatnie ćwierci XVII wieku i była zróżnicowana na kilka nurtów: szkołę artystów carskich (lub dworskich) zgrupowaną wokół kremlowskiego Arsenału, Szkołę Stroganowów, powstałą w drugiej połowie XVI i trwającą do końca XVII wieku na terytoriach północnej Rosji, należących do członków bogatej rodziny kupców i przemysłowców, oraz szkołę Starowierów, gromadzącą artystów przeciwnych reformom prawosławia wprowadzonym po 1654 r. przez patriarchę Nikona.

Druga szkoła moskiewska powstała po okresie smuty, gdy carski tron objęła nowa dynastia Romanowów. Okres ten jest pełen sprzeczności, z których największą jest związek artystów zatrudnianych przez pracownie dworskie na Kremlu z reformatorskim nurtem kierowanym przez patriarchę Nikona. Reforma Nikona zmierzała do przywrócenia zgodności obrządku prawosławnego z bizantyjskim kanonem i oczyszczenia go z regionalizmów narosłych podczas kilkuwiekowego rozwoju prawosławia na Rusi, co w wymiarze praktycznym oznaczało związanie religii z carskim tronem. Z dzisiejszej perspektywy reformy te wydają się zupełnie pozbawione istotnej treści, bo sprowadzały się do zmiany ilości pokłonów oddawanych podczas modlitwy, ilości powtórzeń w modlitwie słowa "alleluja", czy ilości złączonych palców wykonujących znak krzyża. Jednak przywiązanie do takich właśnie drobnych elementów tradycji odróżniającej prawosławie ruskie od bizantyjskiego było przeszkodą w stworzeniu społeczeństwa bez reszty podporządkowanemu carstwu. Nikon musiał zwrócić się przeciwko zwolennikom miejscowej tradycji, zyskał więc stronników w artystach, którzy z tą tradycją chcieli zerwać z zupełnie innych powodów. W kremlowskich warsztatach pracowali zaproszeni artyści zachodni, artyści rosyjscy musieli ulegać ich wpływom i poszukiwać nowych rozwiązań, przełamujących bizantyjski kanon.

Początki drugiej szkoły moskiewskiej sięgają XVI wieku, kiedy w sztuce rosyjskiej rozwijał się tradycjonalistyczny nurt "godunowski" i nurt "stroganowowski" poszukujący nowych środków wyrazu odpowiadających tworzącej się grupie bogatych kolekcjonerów (grupa ta w następnym wieku trochę przypominała rozmiłowanych w detalu, holenderskich kolekcjonerów obrazów Vermeera). Wspierany przez cara nurt godunowski związany był, siłą rzeczy, z dworem carskim, a więc z rosyjskim imperium. Nurt stroganowowski powstał na terenach przekazanych na początku XVI wieku przez cara rodzinie kupców i przemysłowców Stroganowów, którzy zdobyli fortunę na wydobyciu i handlu solą, prowadzili na ogromną skalę akcję kolonizacyjną na dalekiej północy, a jednocześnie promowali rozwój sztuki, zakładając pracownie ikonograficzne. Jednak to, co dzisiaj znamy jako szkołę stroganowowską jest kolekcją zgromadzoną w XVII wieku przez bardzo juz potężnych kupców, dokonujących zakupów dzieł produkowanych przez artystów pracujących na potrzeby dworu. Nazwa szkoły ma sens o tyle, że kolekcja tworzona była z niewielkich, drobiazgowo opracowanych w detalu ikon utrzymanych w stonowanej kolorystyce, dzięki czemu tworzy stylistyczną całość. Ikony o podobnym stylu, niezależnie od tego, czy należały do kolekcji i czy miały jakikolwiek związek ze Stronanowami, zalicza się do tej właśnie szkoły. Można powiedzieć, że była to ikonograficzna "biżuteria" dla majętnych kolekcjonerów o wyszukanym smaku. Wybitnym przedstawicielem szkoły stroganowowskiej był m.in. Prokop Czirin (1593-1627).

 

Ikony czasów Rublowa i Dionizego

21. 11.2010  |  14:46

Ruskie malarstwo ikonowe, odzwierciedlające typ duchowości, jaki ukształtował się pod wpływem działalności św. Sergiusza z Radoneża, próbowało przedstawiać idealny wizerunek piękna niebiańskiego, by przypomnieć, że każdy człowiek nosi w sobie „ikonę" Boga, i że życie spędzone w świętości i na modlitwie jest drogą do uzyskania błogosławieństwa dla całej ludzkości. U progu XV stulecia, przede wszystkim w malarstwie moskiewskim, „odkryto" tradycje hellenistyczne, które w ikonorafii bizantyńskiej nigdy nie zanikły całkowicie, na Rusi natomiast były rzadkością.

W ikonie Archanioła Michała ze scenami „z żywota" widzimy lekkie i harmonijne figury, eleganckie budowle z kolumienkami, wspaniałe kolory - błękity, złoto, czerwień. Uwidaczniają się tu tradycje klasycyzmu bizantyńskiego, które swój najpełniejszy wyraz znalazły we freskach z drugiej polowy XIV wieku w Peribleptos w Mistrze (Grecja). W ikonie tej owe inspiracje są bardzo żywe, zwłaszcza w centralnej postaci archanioła, przedstawionego jako obrońca wiary chrześcijańskiej, w stroju rycerskim, z mieczem we wzniesionej dłoni, jak niekiedy wyobrażany bywał na portalach cerkwi. W scenach narracyjnych Michał niemal zawsze unosi się w locie (symbol Boskiej energii zesłanej na ziemię): prowadzi, wskazuje drogę, ratuje, jest przewodnikiem dusz ludzkich do innego świata, dlatego też cerkiew jemu dedykowana stała się mauzoleum grobowym książąt ruskich.

Synteza tradycji hellenistycznej i nowego stylu „idealnego” XV wieku osiągnęła kulminację w tak zwanym Deesis ze Zwienigorodu, pochodzącym z soboru Zaśnięcia Marii w tymże mieście. W obrazach tej grupy (pierwotnie było ich co najmniej pięć) - inaczej niż w ikonie archanioła Michała - dominuje nastrój spokojnej kontemplacji. Głowy lekko pochylone, oblicza pełne blasku, o zamyślonym wyrazie, jasna tonacja barwna, błękit, róż, fiolet i złoto, wszystko to współtworzy wrażenie idyllicznej, rajskiej harmonii, gdzie do idealnego wizerunku Chrystusa (który z powodu umyślnie zmienionych proporcji zdaje się bardziej oddalony od widza niż inne postacie) dostosowują się łagodny smutek archanioła i mądrość św. Pawła pogrążonego w myślach. Najwyższy poziom artystyczny Deesis ze Zwienigrodu i specyfika jego stylu pozwalają przypisać dzieło ręce Rublowa, chociaż nie istnieją źródła pisane, które mogłyby tę atrybucję poświadczyć.

 

Ikoną, którą z większą pewnością można przypisać Rublowowi, jest Trójca Święta; atrybucja ta opiera się na sformułowaniu jednego z ustępów dekretu Soboru Moskiewskiego (XVI wiek), który zalecał malarzom ikon przedstawiać ten temat na wzór dzieła Rublowa. Trójca święta została zamówiona jako ikona patronacka dla soboru Trójcy Świętej monastyru Troicko-Siergiejewskiego (w Posadzie Siergiejewskiej niedaleko Moskwy) albo w 1411 roku, kiedy pierwotna drewniana cerkiew była odnawiana, albo w 1425-1427 roku, kiedy odbudowano ją w kamieniu. Obraz był tak czczony, że przemalowywano go i restaurowano kilkakrotnie. Zachowały się oryginalny rysunek i kompozycja całości, natomiast w warstwie malarskiej są liczne ubytki i partie wtórnie uzupełnione.

Można całkiem naturalnie zadać pytanie: kto jest kim na tej ikonie. Najbardziej popularną egzegezą i odpowiedzią na to pytanie jest wariant, na który wskazują szaty środkowego anioła, ubranego jak Chrystus - wiśniowy chiton i błękitny hymation. W ten sposób w centrum ikony odnajdujemy przedstawienie Chrystusa, Drugiej Osoby Trójcy Świętej, a więc konsekwentnie Ojciec został przedstawiony z lewej strony (widza), a naprzeciw niego Duch Święty. Taką wersję można spotkać w literaturze na temat ikonografii, niekiedy tak interpretowali obraz sami ikonografowie, malując środkowemu aniołowi nimb w kształcie krzyża, a nawet podpisując tę postać inicjałami Chrystusa. Jednakże Sobór Stu Rozdziałów surowo zabronił malować na tej konie nimby w kształcie krzyża i napisy IC XC, tłumacząc to przede wszystkim tym, że obraz Trójcy Świętej nie jest hipostatycznym obrazem Ojca i Syna, i Ducha Świętego, a obrazem troistości Bóstwa i troistości bytu. W równym stopniu każdy z aniołów może nam się wydać tą lub inną Hipostazą, ponieważ zgodnie ze słowami św. Bazylego Wielkiego „Syn jest obrazem Ojca, a Duch - obrazem Syna".

Stylistycznie w Trójcy Świętej wyraźnie uwidaczniają się wpływy bizantyńskiego klasycyzmu, pojawiające się już w ikonie Archanioła Michała i w Deesis ze Zwienigorodu; tu jednak formy uległy pewnej stylizacji, linie i wolumen podporządkowane zostały idealnemu rytmowi kompozycji, zmniejszyła się przestrzenność i głębia otaczającego scenę pejzażu. W ikonie tej zostały po raz pierwszy sformułowane wszystkie zasady ikonowego malarstwa ruskiego XV wieku. Rublowowi przypisuje się również „kopię” cudownej ikony Matki Boskiej Włodzimierskiej, z XV wieku (przeniesionej do Moskwy w 1395 roku), namalowaną w 1408 roku dla zastąpienia oryginału w soborze Uspieńskim we Włodzimierzu, W tym samym roku uczniowie Rublowa pracowali pod kierunkiem mistrza malując Deesis dla tegoż soboru, tworząc jeden z najbardziej monumentalnych zespołów ikon w całym świecie ortodoksyjnym.

Reminiscencje stylu związanego z Rublowem dostrzec można również w cyklu „świąt” umieszczonym w soborze Błagowieszczeńskim w Moskwie, po pożarze w 1547 roku.

 

W epoce Rublowa istniały w malarstwie moskiewskim również inne nurty, które przykładowo reprezentuje ikona Marii adorowanej przez św. Sergiusza. Święty przedstawiony został jako skromny mnich błagający o Łaskę. Wysoki tron Bogarodzicy upodabnia się do tronu Mądrości, nawiązując do koncepcji Marii jako „ożywionej świątyni” i „tronu Bożego”. Archanioł Gabriel ukazany w dużym medalionie, w lewym górnym narożniku i sylwetka Dzieciatka wkomponowana w tło szaty Marii, stanowią aluzję do Zwiastowania i Wcielenia.

Około połowy XV wieku w malarstwie ikonowym szkoły moskiewskiej nastąpił zwrot. Postacie stały się delikatne, niemal bezcielesne, stylizowane; w kompozycji zaznaczył się abstrakcyjny rytm sylwetek i plam barwnych, twarze miały odzwierciedlać idealne piękno świata niebiańskiego. Po tragedii upadku Konstantynopola w 1453 roku ruskie malarstwo ikonowe podjęło sztandar ortodoksyjnej sztuki bizantyńskiej, zachowując z niej nie tyle formę, co ducha.

Artystą najbardziej reprezentatywnym dla tej epoki był Dionizy (Dionisij), którego postacie, delikatne i giętkie niczym łodygi egzotycznych roślin, miały prezentować świat idealny, świat marzeń i modlitwy. Dzieła Dionisija rozpatrywać należy w powiązaniu z miejscem, w jakim były usytuowane. Jego Ukrzyżowanie pochodzące z cyklu „.świąt” z ikonostasu nie jest dziełem zamkniętym samym w sobie, ale stanowi integralną część rozciągającego się horyzontalnie zespołu ikon. Dionisij odstąpił od tradycyjnej kompozycji, w której postacie zwrócone są ku centrum przedstawienia, i wprowadził kompozycję „otwartą”, odśrodkową, w której anioły w locie (personifikujące Eklezję i Synagogę), niewiasty oraz centurion Longin wyraźnie ciążą ku scenom sąsiednim.

 

Dzieła Dionisija nie zawierają akcentów dramatycznych: nawet Ukrzyżowanie ze swymi lśniącymi barwami i pięknym rysunkiem nie obrazuje tragedii, ale raczej triumf życia nad śmiercią, ikony malowane przez tego mistrza nie przedstawiają akcji, lecz nastrój medytacji, niekiedy cichego dialogu. Ikona przedstawiająca Relikwie Matki Bożej, płaszcz i pasek złożone przez cesarza, cesarzową i metropolitę w świątyni Blacherneńskiej w Konstantynopolu, przedstawia nie tyle ceremonię (jak czytamy w napisie na samej ikonie), ile modlitwę i cześć oddawaną samym relikwiom.

Szczególną grupę wśród dzieł Dionisija i jego uczniów stanowią ikony portretowe. Są to wizerunki świętych mnichów ruskich, założycieli monastyrów, którzy byli czczeni na Rusi nie tylko z racji ascetycznego i bogobojne go życia, ale również z uwagi na głoszone przez nich nauki i autorytet duchowy jaki zyskali (np. św. Kiryłł z Biełozierska). Być może po śmierci Dionisija, w każdym razie dokładnie w jego stylu, zostały namalowane dwie ikony z wizerunkami metropolitów ruskich żyjących w XIV wieku, św. Piotra i św. Aleksieja. Metropolici, przedstawieni w uroczystych pozach, przybrani w ceremonialne szaty pojawiają się jako książęta Kościoła, a zarazem jako płomień, źródło siły duchowej, dzięki oślepiającym barwom – białej i złotej – stuł. W scenach na obrzeżu ikony, poza epizodami z życia i cudami, ukazana została ich działalność publiczna, rokowania z książętami i podejmowane przez nich inicjatywy wznoszenia cerkwi i monastyrów. Za czasów Piotra wybudowany został sobór Uspieński w Moskwie, a za czasów Aleksieja - sobór Cudu Michała Archanioła.

Powyższy tekst pochodzi z książki "Ikony. Ikony różnych kręgów kulturowych od VI w. po czasy współczesne" autorstwa Olgi Popovej, Engeliny Smirnowej i Paoli Cortesi, zaś informacje dotyczące Trójcy Świętej Rublowa pochodzą także z książki "Świat ikony" Iriny Jazykowej.